Eνοχές: Μήπως αναλαμβάνεις ευθύνες άλλων που δεν πρέπει;

Ποια είναι η λειτουργία της ενοχής; Συγγραφείς, διανοούμενοι, ψυχολόγοι και φιλόσοφοι έχουν καταπιαστεί κατά καιρούς μ’ αυτό το ερώτημα. Ποια είναι η βάση της ενοχής;

Μήπως προέρχεται από την έννοια του «προπατορικού αμαρτήματος»; Ή μήπως από τις οιδιπόδειες αιμομικτικές φαντασιώσεις και τα ταμπού για τα οποία μίλησε ο Φρόιντ. Πρόκειται για ένα αληθινό και χρήσιμο στοιχείο της ανθρώπινης φύσης; Ή είναι ένα «άχρηστο συναίσθημα» χωρίς το οποίο θα ήμασταν πολύ καλύτερα, όπως πρότειναν διάφοροι σύγχρονοι ψυχολόγοι συγγραφείς;

 Από τον συγγραφέα ψυχοθεραπευτή Αάρον Μπεκ. Επιστημονική επιμέλεια κειμένου, Ψυχίατρος- Ψυχοθεραπευτής, Δρ Γρηγόρης Σίμος.

 Επειδή η γνωστική θεραπεία υποστηρίζει ότι μόνο οι σκέψεις σας είναι αυτές που δημιουργούν τα συναισθήματα σας, ίσως να υιοθετήσετε τη μηδενιστική πεποίθηση ότι δεν μπορείτε να πληγώσετε κανέναν ό,τι τα αν κάνετε και επομένως μπορείτε να κάνετε οτιδήποτε. Εξάλλου, γιατί να μην παρατήσετε την οικογένειά σας, να απατήσετε τη γυναίκα σας και να κατακλέψετε το συνέταιρό σας; Αν θυμώσουν, το πρόβλημα είναι δικό τους, γιατί όλα έχουν σχέση με τη σκέψη τους. Σωστά;

 Λάθος! Στο σημείο αυτό επιστρέφουμε ξανά στη σημασία της έννοιας της γνωστικής διαστρέβλωσης. Εφόσον η συναισθηματική αναστάτωση ενός ατόμου προκαλείται από τις διαστρεβλωμένες σκέψεις του, τότε κατανοούμε να πούμε ότι ο ίδιος είναι υπεύθυνος για την ταλαιπωρία του. Αν κατηγορείτε τον εαυτό σας για το πρόβλημα κάποιου άλλου, κάνετε τo γνωστικό λάθος της προσωποποίησης. Αντιθέτως, αν η αναστάτωση ενός ατόμου προκαλείται από αντικειμενικές μη διαστρεβλωμένες σκέψεις. Τότε η ψυχική ταλαιπωρία του είναι πραγματική και μπορεί όντως μπορεί οφείλεται σε μια εξωτερική αιτία. Για παράδειγμα, αν με χτυπούσατε στο στομάχι, θα μπορούσα να σκεφτώ: «Με χτύπησαν! Πονάει!». Στην περίπτωση αυτή η ευθύνη για τον πόνο μου είναι δική σας και η αντίληψη σας ότι με χτυπήσατε δεν είναι καθόλου διαστρεβλωμένη. Οι τύψεις και η ανησυχία μου είναι αληθινές και αξιόπιστες.

 Οι ακατάλληλες δηλώσεις τον «πρέπει» αντιπροσωπεύουν το «τελευταίο σύνηθες μονοπάτι» που οδηγεί στην ενοχή. Οι παράλογες δηλώσεις του «πρέπει» υπονοούν ότι οφείλετε να είστε τέλειοι και παντοδύναμοι . Τα τελειοθηρικά «πρέπει» αφορούν κανόνες και αρχές ζωές που σας απογοητεύουν, δημιουργώντας ανέφικτες προσδοκίες και μια «άκαμπτη αυστηρότητα. Παράδειγμα αποτελεί η δήλωση «Πρέπει πάντα να είσαι ευτυχισμένος». Η συνέπεια αυτής της αρχής είναι ότι θα νιώθετε αποτυχημένοι κάθε φορά που αναστατώνεστε. Εφόσον είναι ολοφάνερα αδιανόητο για οποιοδήποτε άτομο να εκπληρώσει το στόχο της αιώνιας ευτυχίας, ο κανόνας αυτός είναι ανεύθυνος και αυτοκαταστροφικός.

 Μια δήλωση του «πρέπει» που βασίζεται στην αντίληψη ότι είστε παντογνώστες, εκφράζει την πεποίθησή σας ότι κατέχετε τη γνώση όλου του κόσμου και ότι μπορείτε να προβλέψετε το μέλλον με απόλυτη βεβαιότητα. Για παράδειγμα, μπορεί να σκεφτείτε: «Δε θα ’πρεπε να πάω στη θάλασσα το προηγούμενο Σαββατοκύριακο, γιατί με τριγύριζε γρίπη. Τι βλάκας που είμαι! Τώρα αρρώστησα και θα μείνω στο κρεβάτι για μία βδομάδα». Το να επιτίθεστε μ’ αυτό τον τρόπο στον εαυτό σας είναι εξωπραγματικό, γιατί δεν ήταν δυνατόν να ξέρατε ότι αν πηγαίνατε στη θάλασσα θ’ αρρωσταίνατε. Αν ήσασταν σίγουροι γι’ αυτό, θα ενεργούσατε διαφορετικά. Σαν άνθρωπος, πήρατε μια απόφαση και το προαίσθημά σας αποδείχθηκε λαθεμένο.

 Οι δηλώσεις του «πρέπει» που βασίζονται στην αρχή ότι είστε πανίσχυροι δηλώνουν την πεποίθησή σας ότι, όπως ο Θεός, είστε παντοδύναμοι και έχετε την ικανότητα να ελέγχετε τον εαυτό σας και τους άλλους ανθρώπους, προκειμένου να εκπληρώσετε κάθε σας στόχο. Χάνετε το σερβίς στο τένις και νιώθετε τέτοια αναστάτωση που λέτε: «Δε θα ’πρεπε να χάσω αυτό το σερβίς». Γιατί «δε θα ’πρεπε»; Είστε τόσο καλοί στο τένις που δεν είναι δυνατόν να χάσετε ένα σερβίς;

 Είναι ξεκάθαρο ότι αυτές οι τρεις κατηγορίες του «πρέπει» δημιουργούν ένα αδικαιολόγητο αίσθημα ενοχής, γιατί δεν αντιπροσωπεύουν λογικά ηθικά μέτρα.

 boro.gr